Η Ελλάδα τις παραμονές του 2ου παγκοσμίου πολέμου

Το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 30' είναι η τελική ευθεία για την έναρξη του β΄ παγκοσμίου πολέμου. Η άνοδος του φασισμού κυρίως στην Ευρώπη είναι έκδηλος. Ο Μουσολίνι στην Ιταλία, ο Χίτλερ στη Γερμανία, αλλά και άλλες μικρότερες ή λιγότερο ακραίες κινήσεις αναπτύσσονται, όπως για παράδειγμα η ρουμανική λεγεώνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, ένα αντισημιτικό φασιστικό βίαιο κόμμα του Κορνέλιου Κοντρεάνου, το κίνημα του ρεξισμού στο Βέλγιο, οι ναζιστές στην Αυστρία που φτάνουν να δολοφονήσουν τον Καγκελάριο.  

Το φασιστικό κίνημα στην Ιταλία είχε εδραιωθεί πολύ καλά. Τα φάσιο, οι πολιτικές οργανώσεις του φασιστικού κόμματος, από 108 τον Ιούλιο του 1920 φτάνουν τις 2200 με 350000 ενεργά μέλη το Νοέμβριο του 1921, όταν και συγκροτείται σε εθνικοφασιστικό κόμμα.

Benito Mussolini

Η φασιστική ιδεολογία απέρριπτε εξαρχής την ειρήνη. Ήδη από το 1919 ο Μουσολίνι έγραφε στο μανιφέστο του ότι  "ο φασισμός.... αποκρούει τον φιλειρηνισμόν όστις υποκρύπτει παραίτησιν από τον αγώνα και δειλίαν προ της θυσίας... Μόνο ο πόλεμος φέρει εις τον ύψιστον βαθμόν εντάσεως όλας τάς ανθρωπίνας ενεργείας και φέρει σφραγίδα ευγενείας επί των λαών οι οποίοι έχουν την αρετή να τον αντιμετωπίσουν." Αλλά και στην πραγματικότητα στα πολιτικά επεισόδια μεταξύ 1920-22 έχασαν τη ζωή τους 2500 άτομα και δεκάδες γραφεία εφημερίδων ή πολιτικών συλλόγων  καταστράφηκαν, ενώ το 1920 μια ομάδα φασιστών εισέβαλε στην Τεργέστη των πολλών εθνοτήτων, εκφόβιζε τους Σλοβένους, ζητούσε να αποκτηθούν ιταλικές αποικίες και να δημιουργηθεί μεγάλος στρατός. Ο Μουσολίνι ανέβαινε στην εξουσία τον Οκτώβριο του 1922. 

Adolf Hitler

Στη Γερμανία του μεσοπολέμου η κατακόρυφη πτώση των αγροτικών τιμών η αυξανόμενη ανεργία και το σχέδιο Γιανγκ το 1929, που προέβλεπε τη συνέχιση καταβολής των πολεμικών αποζημιώσεων έστω και σε ελαττωμένο ποσοστό αντί για τη στήριξη των εκατομμυρίων ανέργων, προκάλεσε εθνικιστικές εξάρσεις κι εκτόξευσε το ναζιστικό κόμμα. Ενώ στις εκλογές του 1928 είχε πάρει 2,8% στις εκλογές του 1930 ήταν η 2^η δύναμη. Ο υπέρμετρος εθνικισμός ποτισμένος με την ιδεολογία της ανωτερότητας της φυλής με μύθους και παραϊστορικές μελέτες, το σκληρά ιεραρχημένο κράτος, ο θρύλος του αρχηγού, το αίσθημα αδικίας από την απώλεια της Ποζνανίας και της Πομερανίας συνέθεσαν ένα κλίμα που έχτιζε στην καρδιά της Ευρώπης μια τεράστια απειλή.

Στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου

Η Γερμανία είχε κάνει εντυπωσιακά άλματα στην επιστήμη. Από το 1919 μέχρι το 1927 τα 9 από τα 28 βραβεία Νόμπελ πήγαν σε Γερμανούς. Το 1939 η γερμανική επιστήμη είναι η πρώτη στον κόσμο. Το μερίδιο στις εισαγωγές της μικρής Αντάντ, άλλοτε δημιούργημα της Γαλλίας είχε πλήρως ανατραπεί. Από 8% το 1928 είχε φτάσει στο 35% μετά από δέκα χρόνια. Η Γερμανία από το 1932 έως το 1937 είχε διπλασιάσει και την παραγωγή της. Η οικονομική ανάπτυξη εκτός από τη θέληση έδινε πια στη Γερμανία και τις δυνατότητες να αναλάβει στρατιωτική δράση. Στη ναζιστική Γερμανία μετά το 1933 η βία ήταν ιδιαίτερα σκληρή για τους αντιφρονούντες. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Νταχάου άρχισε να λειτουργεί μόλις δύο μήνες μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία και ανακοινώθηκε από τον Χάινριχ Χίμλερ. Οι εκτελέσεις δημοσιοποιούνταν, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν ήταν κρυφά. Η βία ασκούνταν αποκλειστικά εναντίον εβραίων, τσιγγάνων, ομοφυλόφιλων, διανοητικά και σωματικά αναπήρων, κομμουνιστών κάτι που σε μερικές περιπτώσεις έβρισκε σύμφωνη σημαντική μερίδα των Γερμανών. Οι υπόλοιποι απλά έπρεπε να μην αντιστέκονται. Το ναζιστικό κόμμα προσπάθησε να σπάσει και τους παραδοσιακούς κοινωνικούς δεσμούς των νέων (με την οικογένεια, την εκκλησία, τους δασκάλους κλπ) εντάσσοντάς τους σε οργανώσεις από τα 10 τους χρόνια. Μέχρι το 1939 το 87% των νέων εντασσόταν σε τέτοιες οργανώσεις.

 

Λαμπαδηδρομία - Ολυμπιακοί αγώνες 1939 - Βερολίνο

Η αντίδραση της Ευρώπης είναι χλιαρή. Τον Ιανουάριο του 1934 ο Χίτλερ δείχνει φιλειρηνικό πνεύμα και υπογράφει σύμφωνο μη επίθεσης με την Πολωνία. Οι σχέσεις με την Αγγλία θεωρούνται φιλικές και η Ευρώπη συνεχίζει να εθελοτυφλεί. Το 1935 καθιερώνεται η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και ξεκινά τη δημιουργία πολεμικού στόλου. Το 1936 εισβάλει στη Ρηνανία και προσεγγίζει την Ιταλία. Ακόμα και στα τέλη του 1937 ο Τσάμπερλαιν ήταν πρόθυμος "να ικανοποιήσει τις δίκαιες διεκδικήσεις των κρατών με ολοκληρωτικά πολιτεύματα." Η πολιτική του κατευνασμού ήταν ο τρόπος με τον οποίο η Αγγλία και η Γαλλία προσπαθούσαν να αποτρέψουν το κακό. 

Εφημερίδα Ακρόπολη 25/8/1939

Ωστόσο ο εξοπλιστικός πυρετός καταλαμβάνει όλο τον κόσμο. Μεταξύ 1935 και 1939 σύμφωνα με την στρατιωτική επετηρίδα των Ηνωμένων Εθνών η Αγγλία αυξάνει τις δαπάνες για εξοπλισμούς κατά 500%, οι ΗΠΑ κατά 70%, η Γαλλία κατά 190%, η Ιταλία κατά 53%, η Ιαπωνία κατά 77% και η Σοβιετική Ένωση κατά 400%.Έτσι το 1938 η Γερμανία προσαρτά την Αυστρία και τμήματα των συνοριακών περιοχών της Τσεχοσλοβακίας αλλά σιγά σιγά την προσαρτά ολόκληρη, υπογράφει συμμαχία με την Ιταλία και συμφωνία μη επιθέσεως με τη Σοβιετική Ένωση. Τώρα πια η Γερμανία έχει 4500 αεροπλάνα έναντι 2500 των συμμάχων, ίσο αριθμό πεζικού και τεθωρακισμένων. Η Γερμανία πλέον δεν είναι ένα απλό ναζιστικό κράτος. Είναι μια πανίσχυρη στρατιωτική μηχανή, έτοιμη να κάνει πράξη τις επιθυμίες της. Στα τέλη του 1939 η Γαλλία και η Αγγλία αλλάζουν στάση κι εγγυώνται τα σύνορα της Πολωνίας, αλλά τώρα πια είναι αργά και ο πόλεμος είναι θέμα χρόνου να ξεσπάσει. Όλη η Ευρώπη αγωνιά και την πρώτη Σεπτεμβρίου στις 5 το πρωί η Γερμανία εισβάλει στην Πολωνία και ξεσπά ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος.

 

Εφημερίδα Βραδυνή 1/9/1939 Έναρξη β' παγκοσμίου πολέμου

Εφημερίδα Έθνος 7/4/1939 Κατάληψη Αλβανίας

Η ανάληψη των καθηκόντων από τον Ιωάννη Μεταξά, διακηρυγμένο εχθρό του κοινοβουλευτισμού και θαυμαστή της φασιστικής Ιταλίας, δεν έφερε αλλαγή στην παραδοσιακή εξωτερική πολιτική της Ελλάδας. Η Ελλάδα είχε κάθε συμφέρον να έχει καλές σχέσεις με την πανίσχυρη βρετανική ναυτική δύναμη. Εξάλλου η Αγγλία είχε τη δύναμη να πειθαναγκάσει την Ελλάδα αν χρειαζόταν κάτι τέτοιο. Επιπλέον οι οικονομικοί δεσμοί της Ελλάδας ήταν πολύ πιο ισχυροί με την Αγγλία παρά με τη Γερμανία. Το αγγλικό κεφάλαιο είχε την πρώτη θέση των ξένων κεφαλαίων στην Ελλάδα με 53% ενώ το γερμανικό μόλις το 5%. Ο Μεταξάς έτεινε χείρα φιλίας προς την Αγγλία και μάλιστα ικανοποίησε τους βρετανούς ομολογιούχους που ήταν ανικανοποίητοι από το 1931. Το 1938 μάλιστα πρότεινε να συναφθεί ελληνοβρετανική συμμαχία κάτι όμως που δεν δέχτηκε η Βρετανία μια και δεν είχε λόγο να λάβει τέτοιες δεσμεύσεις. Μόνο μετά την κατάληψη της Αλβανίας από την Ιταλία τον Απρίλιο του 1939 δόθηκαν προς την Ελλάδα κάποιες εγγυήσεις από τη Γαλλία και την Αγγλία, αλλά ακόμα και τότε έσπευσαν να καθησυχάσουν την Ιταλία. Πιστώθηκε το ποσό των 2 εκατομμυρίων στερλινών για αγορά βρετανικού πολεμικού υλικού.

 Εφημερίδα Ακρόπολη 4/8/1940 Καλοκαιρινά σπορ

Ο πόλεμος τον Αύγουστο του 1940 μαίνεται στην Ευρώπη και η Ελλάδα παρακολουθεί με αγωνία τις εξελίξεις. Προσπαθεί μέσα σε αυτό το κλίμα να διατηρήσει τις συνήθειες της καθημερινής ζωής. Τα θέατρα, οι κινηματογράφοι, οι μικρές αγγελίες στις εφημερίδες, μικρά κουτσομπολιά, αθλητικοί αγώνες, όλα προσπαθούν να συνεχίσουν να υπάρχουν. 

 

   

Το καθεστώς του Μεταξά της 4ης Αυγούστου γιορτάζει την πρώτη του τετραετία στην εξουσία με εορταστικές εκδηλώσεις σε όλη την Ελλάδα. Οι εκδηλώσεις αυτές απασχολούν τις εφημερίδες για μέρες και αφιερώνουν εκτενή ρεπορτάζ.

Εφημερίδα Βραδυνή 4/8/1940

 

Εφημερίδα Ακρόπολη 2/8/1940

Εφημερίδα Ακρόπολη 5/8/1940

Τον δεκαπενταύγουστο του 1940 όμως τορπιλίζεται η Έλλη. Το γεγονός συγκλονίζει την Ελλάδα. Όπως θα φανεί αργότερα γρήγορα έγινε γνωστό ότι ο δράστης είναι κάποιο ιταλικό υποβρύχιο, όμως η Ελλάδα προσπαθούσε να αποφύγει την πολεμική εμπλοκή. Μετά την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο φύλλο της Ακρόπολης της 30/10/1940 αφού παρατίθενται οι αποδείξεις της πραγματογνωμοσύνης που είχαν γίνει μετά την επίθεση και αποδείκνυαν την ιταλική ενοχή το δημοσίευμα καταλήγει:"το γεγονός τούτο δεν ανακοινώθη επισήμως μέχρι τούδε διά λόγους πολιτικής σκοπιμότητας οίτινες βεβαίως εξέλιπον ήδη." Το γεγονός ξεχνιέται εύκολα. Όλα τώρα δείχνουν πως η Ελλάδα βρίσκεται πιο κοντά στον πόλεμο.

 

Εφημερίδα Πρωία 17/8/1940

Εφημερίδα Έθνος 16/8/1940

Εφημερίδα Ακρόπολη 30/10/1940

Εφημερίδα Ακρόπολη 28/10/1940

Οι ελληνικές εφημερίδες την παραμονή της επίθεσης παρακολουθούν τις πολεμικές επιχειρήσεις κυρίως στην Ευρώπη. Η κατάρρευση της Γαλλίας έχει ολοκληρωθεί και κύριο θέμα αποτελεί η πορεία των Γαλλογερμανικών διαπραγματεύσεων. Το κλίμα μετά τον τορπιλισμό της Έλλης είναι διαφορετικό. Η 27η Οκτωβρίου είναι μία μέρα όπως οι προηγούμενες. Η Ελλάδα είναι ένα κράτος στη μέση της πολεμικής δίνης, αλλά ακόμα δεν έχει εμπλακεί σε αυτήν. Η Ελλάδα κατηγορείται ως υπαίτια μεθοριακού επεισοδίου με την Ιταλία στα Ελληνοαλβανικά σύνορα. Όλα αλλάζουν με το ιταλικό τελεσίγραφο. Η Ελλάδα μπαίνει στο 2ο παγκόσμιο πόλεμο.

Εφημερίδα Ακρόπολη 28/10/1940

Εφημερίδα Έθνος 28/10/1940

Εφημερίδα Τύπος 28/10/1940

Την επομένη μέρα ανακοινώνονται επιτάξεις, κλείσιμο σχολείων, κηρύσσεται  γενική επιστράτευση, λαμβάνονται μέτρα προστασίας αρχαιολογικών θησαυρών κλπ.

Δίνονται οδηγίες και οι πρώτες ανταποκρίσεις φτάνουν από το πολεμικό μέτωπο.

Εφημερίδα Ακρόπολη 29/10/1940

 

Εφημερίδα Ακρόπολη 29/10/1940

Εφημερίδα Πρωία 29/10/1940

Πηγές:
1. R. Paxton. Ανατομία του φασισμού. Εκδ. Κέδρος 
2. Ν. Ψυρούκης. Ο Φασισμός και η 4η Αυγούστου 
3. F. Dreyfus, R. Marx, R. Poidevin Γενική ιστορία της Ευρώπης τ.6 εκδ Παπαζήση 
4. Ι. Κολιόπουλος, Ιστορία της Ελλάδας από το 1800. Εκδ Βανιάς 
5. Εφημερίδα Ακρόπολη
6. Εφημερίδα Έθνος
7 Εφημερίδα Πρωία
8 Εφημερίδα Βραδυνή
9. Εφημερίδα Τύπος